Valle Sagrado de los Incas = Sacred Valley of the Incas is located in the present-day Peruvian region of Cusco. The valley, running generally west to east, is understood to include everything along the Urubamba River between the town and Inca ruins at Písac westward to Machu Picchu, 100 kilometres distant. The valley was formed by the Urubamba river, also known as the Vilcanota River. The river is fed by numerous tributaries which descend through adjoining valleys and gorges, and contains numerous archaeological remains and villages. The Sacred Valley was the most important area for maize production in the heartland of the Inca Empire. Large scale maize production in the Sacred Valley was apparently facilitated by varieties bred in nearby Moray, either a governmental crop laboratory or a seedling nursery of the Incas.

Agricultural terraces, called andenes, were built up hillsides flanking the valley floor and are today the most visible and widespread signs of the Inca civilization in the Sacred Valley. Moray, Quechua: Muray, is an archaeological site in Peru approximately 50 kilometres (31 mi) northwest of Cuzco on a high plateau at about 3,500 metres. The site contains unusual Inca ruins, mostly consisting of several terraced circular depressions, the largest of which is approximately 30 m deep.

The purpose of these depressions is uncertain, but their depth, design, and orientation with respect to wind and sun creates a temperature difference of as much as 15 °C between the top and the bottom. Speculation about the site has led to discussion about Moray as an Inca agricultural experiment station. This does not seem unlikely to me. It is known that the Incas were very adept at growing crops in difficult places.

During the rainy season of 2009–2010, the region of Cusco received high levels of precipitation that are atypical, which caused permanent damage to the ruins of Moray. The terraced levels of the complex, which are constructed from stone and compacted earth, were damaged extensively as the excessive rain waters undermined the ground beneath the structure. The eastern side of the principal circle collapsed during February 2010, causing concerns about the permanence of the site as a top tourist attraction in Peru. This interesting archaeological site continues to be at risk of further degradation, should the repair work not be completed and maintained for the future years.

Ollantaytambo is located in the Urubamba valley. Ollantaytambo is a former Inca administrative center and gateway to the Antisuyo (the Amazon corner of the Inca Empire), and is located at the northern end of the Sacred Valley. At the time of the Spanish invasion and conquest of Peru Ollantaytambo served as the last stronghold for Inca Manco Yupanqui, leader of the Inca resistance at the time. The primary attraction is the Ollantaytambo Fortress on the outskirts of the settlement in a section known as the Temple Hill. In the 15th century Inca Pachacutec conquered and began to rebuild the town of Ollantaytambo, constructing terraces for farming and an irrigation system.

Ollantaytambo. Pinkuylluna, the ancient Inca granaries.

These huge terraces make up what is called the Fortress or Temple Hill. The town became home to Inca nobility. After Inca Pachacutec’s death, the town and its surroundings fell to the hands of his family and then eventually to those of Inca Manco. Inca Manco used Ollantaytambo as a retreat from the attacks of the Spanish. At the top of the fortress is the military area. From here is where Inca Manco and his soldiers watched for the Spanish invaders. The fortress of Ollantaytambo, originally built for religious purposes, was the site of a major battle, one of the only successful ones against the conquistadors. From high above in the terraces of Ollantaytambo the Incas managed to hold back and defeat the Spanish, in addition they flooded the plain below forcing the Spanish to withdraw.

Manco Inca retreated to the jungle stronghold of Vilcabamba shortly after the battle, knowing that the Spanish would return with even more force. The fortress of Ollantaytambo was soon captured by Pizarro and his men. Tourists need a Cucso Tourist Ticket to enter the ruins. A partial tiacket or full ticket can be purchased at the entrance to the site or can be bought in Cusco before reaching the Ollantaytambo ruins. A partial ticket costs 70 soles and a full 130 soles. The fortress is also the most common starting point for the famous Inca trail. The Inca trail has been known for many years around the world for various reasons: the fantastic nature with valleys, snowy mountain peaks and a wide variety of plants, birds and animals. In just 26 miles (43km) it manages to combine beautiful mountain scenery, lush cloud-forest, subtropical jungle and, of course, a stunning mix of Inca paving stones, ruins and tunnels. The Inca Trail is part of the larger road system of the Incas, the Qhapaq Ñan.

The Qhapaq Ñan (English: Great Inca Road, or Main Andean Road, and meaning “the beautiful road”) constituted the principal north-south highway of the Inca Empire traveling 6,000 kilometres (3,700 mi) along the spine of the Andes. The Qhapaq Ñan unified this immense and heterogeneous empire through a well-organized political system of power. It allowed the Inca to control his Empire and to send troops as needed from the capital, Cusco. The Inca used the road system for a variety of purposes. Not only did the road simply provide transportation for people who were traveling through the empire, the road also provided many military and religious purposes for the Inca. Much long-distance transportation was done on foot similar in Mesoamerica. The Inca had two main uses of transportation on the roads. They used the chasqui (runners) for relaying messages throughout the empire and llamas and alpacas for transporting goods. The chasqui were known as the runners of the empire. They were estimated to run as much as 240 kilometers per day. Chasquis were in charge of delivering everything from news to lightweight goods such as fish. Llamas and alpacas were also used frequently. Llamas and alpacas are lightweight animals. They cannot carry much, but they are incredibly nimble.

Map of the archeological site of Pisac. Pisac. The Inca constructed agricultural terraces on the steep hillside, which are still in use today.

They created the terraces by hauling richer topsoil by hand from the lower lands. The terraces enabled the production of surplus food, more than would normally be possible at altitudes as high as 11,000 feet. In Spanish, the stepped agricultural “systems” are called “andinas”, which comes from the word Andes. The mountain sides ensure more intense sunlight for longer time during the day. The Incas planted potatoes, crops and other plants. Francisco Pizarro and the Spanish conquerors destroyed Inca Písac in the early 1530s. The modern town of Písac was built in the valley by Viceroy Toledo during the 1570s.

Pisac. Qalla Qasa. A fortress to defend the southern entrance to the ‘Sacred Valley’. Pisac is probably built in the 15th century. There are no remnants of pre-Inca cultures. According to the scholar Kim MacQuarrie, Pachacuti erected a number of royal estates to memorialize victories over other ethnic groups. Among these royal estates is Písac (victory over the Cuyos). Pisac, Inca fortress and burial place. Qalla Q’asa, which is built onto a natural spur and overlooks the valley, is known as the citadel.

The story of the Inca’s and Machu Picchu.

In the early 15th century, an ethnic group of Indians, the Incas lived in a small kingdom in and around Cuzco. This kingdom was like all the other kingdoms in the Andes and on the coast. Within 100 years, the great Inca empire would arise. The king of the mentioned small kingdom was Viracocha Inca. Now there was regular battle with other kingdoms during that time. One day, a strong and powerful army of the Chancas empire approached the empire of the Incas. Faced with the number overweight of the Chancans army, Viracocha would have fled. His oldest son, Cusi Yupanqui, apparently cut from another kind of wood, however, managed to stamp out a force of importance in a short space of time, which could save the attack of the Chancas miraculously.

It goes without saying that Yupanqui became the great hero. Cusi Yupanqui ousted his father and crowned himself as king of the Inca empire. He changed his name to Pachacuti, which in Quechua means something like “he who can move the earth.” In short, a man to be taken into account. Pachacuti has honored his name, as he has caused a revolution in the Andean world. Soon, Pachacuti began to think about the process of redevelopment of the world.There was, first of all, the city of Cuzco which underwent a great change of shape. Wide boulevards were built, large temple complexes built. The buildings were built in a style that would be characteristic of the Inca’s. This type of construction is especially known because of the perfect way in which the chopped stones fit on each other. In fact, this architecture is still considered to be one of the great wonders of the New World. Resisting, and eventually defeating the powerful Chanca people, was insufficient in Pachacuti’s eyes to ensure his place in history.

He had set himself bigger goals. Area expansion was not the least important one. He guided his army and drew into the area of the Vilcanota valley where he subjected the peoples of the Cuyo’s and Tambo’s to his authority. Really satisfied with himself, he considered it useful to build a royal palace in the center of the small empire of the Cuyo’s, in Pisac, and an even bigger palace in Ollantaytambo, in the area of the Tambo’s. One might forget the young king, right? Pachacuti had designed his two vacation rentals to accommodate his descendants. It should be borne in mind that Inca kings are always very concerned about the line of potential successors. As the concept of monogamy did not occur in their thinking frames, the problem is even less significant. In fact, nothing stands in the way on setting up a large-scale family clan, a royal panaca.

In order to feed this family, a relatively large area is needed in the immediate vicinity of the family housing. Because Pachacuti had designated the centers of the kingdoms under consideration for these purposes, it was emphasized again how great the prestige of the new king was. But Pachacuti was barely satisfied. He wanted more, and he made sure he got that too. The next area he added to his empire was that of the Vilcabamba valley, more to the north. Again, a settlement had to be built for the honor and glory of the great king. The place of the new settlement was located near the only bridge over the Urubamba River in the mountainous area, the Chuquichaca bridge.

It became a settlement on a high ridge on the edge of a steep mountain. The Incas called this place Picchu, which means as much as peak or high place. The citadel and satellite settlements once again formed the plan for a new private residence of the royal family. And again everything was done to realize the plan in the most impressive form. The best architects from the empire were put to work, and the large stones were brought in in continuous streams. And all kinds of materials for the decoration of the settlement had to be brought together. Machu Picchu, because that is what we are talking about, must have been a truly stunning settlement. The city, according to the tradition, provoked shining white over the green jungle. Although Machu Picchu is on a mountain (2400 meters high) it has a climate that is significantly milder than that of Cuzco. No wonder, therefore, that Machu Picchu became the favorite place of residence of Pachacuti and his immediate successors.

A kind of Camp David actually. But there’s more. Pachacuti knew that to truly earn a place in world history one must have higher ambitions. In a battle that led armies more than 1,000 miles further south, he conquered the entire Bolivian Altiplano, and more importantly, the areas around Lake Titicaca and ancient Tihuanaco. His son Tupac Inca completed the job in the south and pulled the border south of the current city of Santiago in Chile.

In the north, Pachacuti with his men fought against the mighty Chimu empire, located on the northwestern coast. He also succeeded in submitting this empire. In a relatively short time he managed to extend the Incarijk from a small area in the immediate vicinity of Cuzco to an area that ranged from southern Bolivia to the far north of Peru, and from the Andes to the rain forests of the Amazon river basin. Numerous ethnic groups were united in this empire under the rule of a relatively small elite belonging to the ethnic Incas. Pachacuti called his empire Tawantinsuyu, which means so much as “the four areas united” These four areas were: Chinchaysuyu, Cuntisuyu, Collasuyu and Antisuyu. The capital Cuzco is exactly where the four areas meet. The navel of the world. Pachacuti and his son Tupac Inca have truly founded a great empire. Sometimes threats, blackmail, and negotiation were enough, but more than once bloody violence was applied. But let me return to my story about Machu Picchu and Vilcabamba. The complex we now know as the Machu Picchu archaeological site was carefully thought out and constructed at the time.

The place had to meet a few important conditions. First of all, the location had to impress. He had to be visible from the distance, and on the other hand, from the new citadel one had to have a good view of the surroundings. Furthermore, the place must not be conquered. Not that Pachacuti had much fear of enemies, but of course Machu Picchu would not be built for a single generation of Inca rulers. The location on the mountain meant that the citadel was not easy to conquer. It should be borne in mind that the Spaniards probably have never put a foot in the citadel. This can not be explained simply because the later Incas have evacuated and abandoned the citadel themselves. The Spaniards have engaged a lot of effort to conquer and plunder all places from which possible resistance could be expected. Whether Hiram Bingham was really the first person to take steps in Machu Picchu after 400 years is not certain, but it says enough that Machu Picchu has remained an unknown place until the beginning of the 20th century. Before the city could be built, first part of the mountain had to be flattened. At the same time, a solid foundation was made of granite bricks that had to bear the future structures. This operation alone suffices for the Incas to be called the largest builders of South America. The Inca engineers used a source on top of the mountain to construct a complex water supply in the city. Craftsmen and professionals from all over the country were directed to Machu Picchu where they worked under the guidance of architects and engineers to build the city. To equip the city with the latest innovations of Inca technology, astronomers worked side by side with architects and bricklayers. The temples were provided with measuring instruments that were able to determine the most important times in the astronomical year, solstices and equinoxes, with great accuracy.

Other workers were busy constructing the roads that Machu Picchu connected with other important places in the country, including, of course, the capital Cuzco, and the cities of Ollantaytambo, Vitos, Vilcabamba and Pisac. Again, other workmen were employed to set up large terraces for the cultivation of food for future residents of the new cities. In a short period of time, part of the jungle area was transformed into cultivated land. Around 1455 Machu Picchu was ready to house the first inhabitants. They were, as mentioned before, people from Pachacuti’s family clan. There is no doubt that the entrance of Pachacuti in the citadel was accompanied by a lot of pomp and circumstance. At that moment, he must have reached the climax of what a “simple” Inca emperor can achieve. The characteristic cloud formations would also have clung around the cone of the mountain and the city at that time, but the roofs were bright yellow and the stone buildings were a bright white in color. The buildings were built in the characteristic Inca style, where the bricks fit perfectly. One has to remember that it sometimes involves bricks weighing 10,000 to 15,000 kg, with the size of a passenger car.

Although the area is regularly hit by powerful earthquakes, it is precisely this building style that made the buildings relatively invulnerable. As noted earlier, one has to realize that the whole city served primarily as a private accommodation for the emperor and his panaca. That means that most ordinary people never came here. It is even the question whether they knew about the existence of MP. The water was led from the mountain top to the palaces of the Inca Emperor. It was also in Machu Picchu that Pachacuti received his guests. Large caravans with llamas and other animals brought the food to this place. Needless to say, a pristine city with such major inhabitants also needs a lot of precious metals and precious stones. From all over the country, gold, silver and emerald came to Machu Picchu. During his stay in Machu Picchu, the emperor must of course be kept informed of important state affairs. Chasqui messengers probably ran off and on, from Machu Picchu to Cuzco and back. These messengers were also active on the larger distance. In relay they walked the distance between Cuzco and Machu Picchu in one day. The climate was mild, very different from the cold Cuzco. It is clear that Pachacuti was happy to stay in MP. But also the entourage, the lentils, and the councilors enjoyed the privileges they enjoyed here. Of course, I’m not very knowledgeable in this area, but sometimes it seems to me that less emphasis on splendor, and more serious interest in state affairs could have allowed the Inca empire to have a longer life. Because, after all, the great Inca empire lasted only three generations (Pachacuti, Tupac Inca, and Huayna Capac). During the reign of Huascar and Atahualpa, it fell prey to a civil war which has certainly accelerated the fall of the Inca empire.

Zomer 1914

Het was niet toevallig dat ik dit jaar koos voor een reis naar Midden Europa. Hier brak 100 jaar geleden de Eerste Grote Wereldbrand uit. Wat wist ik nu helemaal van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie? Van Geert Mak had ik begrepen dat wanneer je iets over de geschiedenis van Europa wilt weten, je op zijn minst een bezoek aan deze steden moest brengen. Toch zou dit geen studiereis worden, studeren doe ik al het hele jaar, dus mag ik mijn hoofd ook wel eens leeg maken. Ik zou alles over mij heen laten komen, de sfeer proeven, indrukken opdoen, mij laten verrassen wanneer dat enigszins mogelijk was. Vooraf had ik mij wel voorgenomen om mij eerst goed in te lezen, drie stedengidsen gekocht, maar daar is niets van terechtgekomen. Niet dat ik geen baat heb gehad van de reisgidsen, maar dan meer ad hoc, wanneer ik ergens stond en er iets meer over wilde weten.

Dresden

Onderweg nog eerst een bezoek aan Dresden. Ik was daar al zes geleden geweest en de Frauenkirche aldaar heeft vele jaren het bureaublad van mijn computer gesierd. Het historische centrum van de stad wordt steeds verder volgebouwd. Uiteindelijk worden waarschijnlijk alle gaten opgevuld. Dat gebeurt met bouwwerken die op zich wel passen in de stad, maar die toch iets steriels hebben. In die gebouwen komen kantoren, bedrijven en hotels, dit allemaal in een prijsklasse, zodanig dat ik vrees dat dit de levendigheid van de binnenstad verder gaat aantasten. Natuurlijk blijft er in de binnenstad veel moois te zien, maar voor een dynamische stad is het belangrijk dat het grote geld niet alles gaat overheersen.

Het binnenplein van het Kleine Residenzschloss in Dresden heeft een zelfde soort overkapping als de binnenplaats van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam.

Praag

Praag is een onwaarschijnlijk mooie stad. Er zijn straten in deze stad waarin elke gevel een juweel op zich is. Daarom noemen veel mensen Praag één groot openlucht museum. Ik ben het daar toch niet mee eens. In een openlucht museum ziet men niet de integratie van verschillende bouwstijlen die men hier nu juist wel ziet. De Moldau splitst de stad op in twee delen, aan de linkeroever is de burchtwijk en de Malá Strana (kleine wijk), aan de rechteroever de Jodenwijk, de Staré Město (oude wijk) en de Nové Město (nieuwe wijk). In de Jodenwijk wilde ik op zoek naar de plaats waar Rabbi Löw heeft geleefd. Ik heb slechts de oude Joodse begraafplaats gezien waar hij ligt begraven. Ik had mij moeten begeven naar de Staronova Synagoge. Ik ben er waarschijnlijk wel langs gelopen toen ik in de buurt van de Pariziska ronddwaalde. De Pariziska is de Praagse PC Hooftstraat. Maar de Rabbi heb ik dus niet gezien, net zo min als zijn creatie, de Golem.

Ik had het over de Moldau (Vltava), de rivier die zijn naam heeft gegeven aan het muziekstuk van Smetana. Deze rivier kan vreselijk te keer gaan zoals in 2002 toen er een vreselijke overstroming was (in heel Midden-Europa trouwens). Maar in rustiger tijden, zoals nu tijdens deze vakantie, zie je er eigenlijk alleen maar rondvaartboten ronddobberen. Rondvaartboten met weinig diepgang. Verheven boven de Moldau staat in het Letna Park een grote metronoom. Alleen …, hij doet het niet meer. Op de plaats waar van 1955 tot 1963 een waanzinnig groot beeld van Stalin stond, is in het begin van de jaren negentig deze metronoom neergezet. Ik herinner mij deze metronoom nog uit een aflevering van de Italiaanse misdaadserie La Piovra die zich in Praag afspeelde vlak na de omwenteling.

Pariziska, machtige gevels in een zeer schaduwrijke straat.

Over de mensen in Praag kan ik niet veel zeggen. De uitzondering vormen degenen die zich toeleggen op het wisselen van valuta in obscure wisselkantoortjes. Enkele reisgenoten hebben tot soms wel 30 procent commissie betaald. Ik heb mij niet laten bedotten deze vakantie, hoewel de aanschaf van de CD met zigeunermuziek van het orkestje dat in de Poesta de maaltijd opvrolijkte wel dicht in de buurt komt. Half zo mooi zo als het klonk tijdens de maaltijd, maar vooral heel erg kort (28 minuten). Dat kon vroeger al op één kant van een elpee (nou ja, met heel veel moeite dan). De meeste mensen die ik in Praag heb gezien waren toeristen. Volgens onze gids waren de echte inwoners van de stad met vakantie. Ik heb lang niet alles gezien wat ik had willen zien, maar Praag is relatief dichtbij dus wat hindert mij om nog eens te gaan.

Het merkwaardige waarschuwingsbord van de volgende foto trof ik aan in de burchtwijk van Praag bij het gebouw van de senaat. Ik vroeg aan de gids waarom Tsjechië niet tot de Eurolanden behoorde en het armere Slowakije wel. Hij vertelde mij dat het juist het gebrek aan economische ontwikkeling in Slowakije was die toetreding tot de Euro mogelijk maakte. Landen met een grote, enigszins zelfstandig functionerende bedrijvigheid, zijn vaak minder bereid om hun economische wetgeving aan te passen aan de Europese regelgeving ter zake. Niet dat het er in de toekomst niet van zal komen, maar men neemt er graag ruim de tijd voor.

Hé, wat vervelend nou dat ik hier niet naar binnen mag met mijn blaffer.

Het oude stadsmarktplein met de Tynkerk en het monument van Jan Hus.

Schitterend Jugendstilgebouw aan de Pariziska.

Vanwege de lengte van dit verslag moet ik Bratislava maar overslaan. Toch een verrassend mooie stad.

Boedapest

Boedapest is minder mooi dan Praag, maar ik vond de stad op de een of andere manier eigenlijk wel boeiender. Praag overdondert je, zeker met de bouwkunst, maar in Boedapest is er meer sfeer. De stad is chaotischer en vuiler (hoewel minder vuil dan Amsterdam), maar er is ook hier veel moois te zien. Praag is stijver en noordelijker dan Boedapest. In Boedapest waan je je toch meer in een zuidelijke stad waar alles op straat gebeurt. Natuurlijk was ik er in de zomer en dan is het er een stuk warmer dan in Tsjechië. In de winter kan het er daarentegen berenkoud zijn. Ik heb ook meer Hongaren gesproken dan Tsjechen. Hun taal is voor ons moeilijk om te leren maar gelukkig spreken zij ook wel Duits en Engels.

Als ik onze Hongaarse gids moet geloven dan gaat praktisch niets goed in Hongarije. Zij vertelde over de premier (Orban) die steeds eigenaardiger trekjes begint te vertonen. Ik lees dat ook hier in de krant, en het lijkt er op dat het met het hooghouden van democratische waarden in Hongarije slecht gesteld is. Dus er is wel reden tot grote zorg. Maar wat mij toch een beetje tegenstond was de badinerende toon waarmee ze sprak als zij het had over de prestaties van de Hongaren nu, en in het verleden. Niet alleen de huidige premier deugde niet, neen eigenlijk deugde geen van de leiders die Hongarije ooit had gehad. Hongaren zijn in het verleden wel 30 maal betrokken geweest in militaire conflicten, en alle 30 keer hebben zij verloren. Op het Heldenplein staan reusachtige standbeelden van de stichters van het oude Hongaarse rijk tot aan de partizanenstrijders. Maar in werkelijkheid stelde het volgens haar allemaal niet veel voor. Eerst was er de onderwerping aan de Turken, daarna die aan de Oostenrijkers. Na de Eerste Wereldoorlog verloor Hongarije grote gebiedsdelen. Daarom sloot Hongarije een pact met de Nazi’s om zo weer de verloren gebieden terug te krijgen. Hongarije stond, zoals men dat wel eens zegt, altijd aan de verkeerde kant van de geschiedenis. Politiek klopt het allemaal niet zo erg, maar er is meer dan dat. Daar had ik wel wat meer over willen horen.

De statige Erzsébet Körut

Het schitterende Budapest-Weststation van Eiffel

Vajdahunyad Castle

Parlementsgebouw

 Holocaust Memorial

Wenen

Hoewel Boedapest en Wenen deel uitmaakten van dezelfde dubbelmonarchie lijken Wenen en Boedapest qua sfeer toch niet erg op elkaar. Zeker, in de bouwkunst zijn er wel veel overeenkomsten, maar in Boedapest lijkt alles veel dynamischer. Wenen is een keurig verzorgde stad. Velen zullen dat misschien een beetje truttig vinden. Ikzelf had in Wenen steeds het idee dat je geen peuken op straat mocht gooien en niet over het gras mocht lopen. Volgens onze gidsen is Wenen in veel opzichten het grootste dorp ter wereld. De stad kent natuurlijk een overmaat aan barokke bouwkunst. Persoonlijk vind ik de Jugendstil veel mooier. Vooral in de buurt van de Naschmarkt staan er vele mooie voorbeelden van.

Ik kan eerlijk gezegd niet meer aanraden naar Schönbrunn te gaan. Natuurlijk is daar veel te zien, en voor een aanschouwelijke les in de geschiedenis van de Europese vorstenhuizen kan ik niet snel een betere plaats bedenken. Maar je wordt daar als bezoeker op welhaast industriële wijze ‘verwerkt’. Om zo laat mag je erin, zoveel minuten later moet je in de volgende zaal zijn, en met een oortje in met het commentaar van de gids sta je na pakweg 40 minuten weer buiten. Ga je te langzaam dan zal de stem van de gids van de volgende groep bezoekers gaan interfereren met de stem van jouw eigen gids en hoor je niets meer. Combineer dat alles met een langzaam schuifelende mensenmenigte in een warme muffe omgeving. Fotograferen (met flitslicht) mag niet in verband met mogelijke fotochemische aantasting van de kostbaarheden aldaar aanwezig. Ik vermoed echter dat de penetrante zweetdampen veel meer chemische reacties veroorzaken die schade kunnen aanrichten.

In Wenen zijn Strauss en Mozart nooit ver weg. In de Hofburg een concert bijgewoond. De zaal was geheel gevuld. Het programma was gevuld met werk dat mij in Nederland niet snel een concertzaal zal binnenlokken. Maar daar was het mij niet om te doen. Het ging mij om de ambiance en de sfeer. De uitvoering was voortreffelijk en de vocale solisten lieten het beste van hun kunnen zien. Ik maak geen foto’s van uitvoerende artiesten, vandaar alleen foto’s uit de zaal voor aanvang, en een foto van het orkest na afloop.

Het was een fantastische reis, leuk gezelschap, prima reisleider, en redelijk mooi weer. Na al deze indrukken is het nu tijd voor reflectie en nadere studie. Dit verslagje heeft mij daarbij al geholpen.

Tinkunanchiskama

 

Athahualpa

 

Geachte Lezer,

In de vorige bijdragen heb ik verteld hoe Bartolomé De Las Casas reeds in de zestiende eeuw vragen over mensenrechten aan de orde stelde en beantwoordde. Hij deed dat met name naar aanleiding van de mensonwaardige behandeling die de oorspronkelijke bewoners van Zuid- en Midden-Amerika  (de indianen dus) ten deel viel. Hoewel het optreden van Bartolomé De Las Casas niet direct heeft geleid tot het stoppen van deze behandeling, moet toch worden gezegd dat hij in ieder geval het vanzelfsprekende karakter ervan ter discussie heeft gesteld. Voor het mensenrechtendebat, dat in die tijd natuurlijk nog helemaal niet onder die naam werd gevoerd, is zijn bijdrage van niet te overschatten waarde geweest.

In het huidige mensenrechtendebat komt men vaak de spanning tegen tussen de individuele mensenrechten en de collectieve rechten (van een gemeenschap of een volk). Het is interessant op te merken dat Bartolomé De Las Casas dit onderscheid ook al problematiseerde. Las Casas hanteert in zijn denkwijze een begrip uit de Aristotelisch-Thomistische denkschool omtrent de mens als een sociaal wezen. Individuele vrijheid is voor hem geworteld in de gemeenschap, en deze komt tot uitdrukking in de gewoonten, gebruiken en het geloof van die gemeenschap. Dit alleen al maakte dat hij moeite deed te begrijpen wat de betekenis was van de “afschrikwekkende rituelen van de inheemse volken”  waarover ik het eerder had. Natuurlijk verwierp hij de praktijken, maar hij begreep anderzijds toch dat ze een onvervreemdbaar onderdeel uitmaakte van een cultuur. Een cultuur die je misschien niet kon begrijpen, maar die je ook niet kunt ‘dehumaniseren’.

Maar ik had het in de eerste plaats over zijn inspanning om de twee aspecten van  mensenrechten te integreren. Dat stelde hem in staat om de indianen te zien als individu en als deel van een gemeenschap/volk.  Dat bracht hem er toe om voorstellen te doen op het gebied van collectieve gezondheidszorg voor de inheemse bevolking. Het kan niet genoeg benadrukt worden hoe belangrijk dat voor de inheemse bevolking in die tijd was. De belangrijkste oorzaken van het massale sterven van de inheemse bevolking waren de besmettelijke ziekten waartegen zij geen natuurlijke weerstand hadden.  Ook op het gebied van wat we vandaag de dag arbeidsrecht noemen kwam hij met voorstellen die het onrechtvaardige systeem van de ‘encomienda’ moesten vervangen. Het systeem van de ‘encomienda’ heb ik eerder uitgelegd. Het was een juridisch/economisch/politiek concept  dat de slavernij van de inheemse bevolking legitimeerde. Zijn verzet daartegen had hem al eerder niet geliefd gemaakt bij de landheren.

Tot slot wil ik nog zijn werk op het gebied van de vergelijkende cultuurwetenschappen noemen. Ook hier geldt natuurlijk dat deze benaming toen nog helemaal niet bestond. Gebruikmakend van criteria voor beschaving die  Aristoteles aanreikt, maakte hij een vergelijking tussen de Inca- en Aztekencultuur enerzijds en die van de Romeinen en Grieken uit de Klassieke Oudheid anderzijds.  Zover ik weet is dat het eerste vergelijkende onderzoek dat een dergelijk onderwerp als inhoud had. Mijn bronnen vertellen niet of hij ook nog onderzoek heeft gedaan naar de verschillen tussen het Habsburgse keizerrijk van Karel V en de eerder genoemde indiaanse beschavingen (natuurlijk heeft hij dat niet gedaan), maar het is een interessante gedachte. Ik sluit hier mijn exposé af over een man die ik eerst in het geheel niet kende, maar voor wie ik gaandeweg steeds meer bewondering heb gekregen: Bartolomé De Las Casas.

Tinkunanchiskama

Inca Athahua

Er is de laatste tijd nogal wat te doen rond de sociale media en de mogelijkheid dat men daaraan verslaafd kan raken, met alle gevolgen van dien. Zoals dat gebruikelijk is staan voor- en tegenstanders met verhitte hoofden tegenover elkaar. Technofoben (zij die de moderne technische ontwikkelingen met de grootst mogelijke argwaan bekijken) en technofielen (mensen die juist allerlei heil verwachten van nieuwe technologie). Ik ben er zeker van dat geen van beide zich kan vinden in de korte omschrijving die ik van hun positie geef, maar ik heb geen tijd om hier langer bij stil te staan (volgens de eerste groep nu juist precies een aspect van het grotere probleem, het geen tijd meer vinden voor het intensief bestuderen van een maatschappelijk vraagstuk). Technofoben maken vaak de fout grote maatschappelijke consequenties te verbinden aan technologie waarvan zij niets begrijpen, en technofielen zien in elke verandering een vernieuwing die de wereld onherkenbaar zal veranderen, waarmee zij blijk geven niet veel van de wereld te begrijpen.

Wat beide bindt is dat zij onvoldoende afstand nemen van hun preoccupatie. Mensen uit beide kampen redeneren met een strenge logica vanuit hun respectievelijke uitgangspunten naar hun respectievelijke conclusies. Hoe strikter de logica des te meer overtuigd zij zijn van zowel hun conclusies  als hun uitgangspunten. Dat laatste (van de uitgangspunten) is dan weer niet helemaal logisch, maar komt in het dagelijks leven toch heel vaak voor.  Men wordt in het algemeen gesterkt in zijn standpunten wanneer er aantrekkelijke gevolgtrekkingen aan te verbinden zijn.  Beide posities worden gekenmerkt door een wereldbeeld dat men er op nahoudt. Zo is de technofoob een onverbeterlijke cultuurpessimist en de technofiel een blinde utopist. Aan beide predisposities zijn de mensen die er last van hebben meestal verslaafd.

De technofoob kan men met recht voorhouden dat hij al sinds mensenheugenis rampzalige gevolgen profeteert van technische uitvindingen, en dat die vrijwel nooit zijn uitgekomen. De mensen die terecht hebben gewaarschuwd voor de nadelige gevolgen van de toepassing van bepaalde technologie waren meestal tot over hun oren betrokken bij de ontwikkeling van die technologie. Het heeft dus wel zin naar die klokkenluiders te luisteren. De technofiel daarentegen, ik moet hier nu toch onderscheid maken tussen de technicus/technoloog en de technogelovige, gelooft ook meer dan dat hij weet. Hij profeteert er eveneens wat op los. Hij ziet een toekomst waarbij de technologie mensen in staat stelt dingen te doen die zij helemaal niet kunnen.  Natuurlijk, techniek maakt het mogelijk om je met grote snelheid voort te bewegen. Zo zijn er nog wat dingen die techniek vermag. Maar techniek stelt mensen niet in staat op twee plaatsen tegelijk te zijn, of om meerdere dingen tegelijk te doen. Dat laatste wordt anders wel door veel mensen geloofd, men heeft het over multitasken alsof het de gewoonste zaak van de wereld zou zijn.  Iedere cognitieve psycholoog zou je zo kunnen uitleggen dat dit gewoon onzin is (probleem is wel dat de psychologie na Diederik Stapel, geen cognitief psycholoog overigens, niet meer zo wordt geloofd).

Ik maakte hier het onderscheid tussen de technicus/technoloog en de technogelovige omdat eerstgenoemde weet dat ook één enkele processor niet kan multitasken. Wat multitasken wordt genoemd is gewoon het verdelen van de tijd (en geheugen) over een groot aantal segmenten. Dan lijkt het alsof het tegelijkertijd gaat. Computers kunnen dat natuurlijk heel snel.  Mensen niet. Voor echt multitasken moet je meerdere processors parallel laten werken. Moderne CPU’s bestaan meestal wel uit meerdere eenheden. Nu wil ik niet beweren dat het menselijke informatieverwerkende systeem precies hetzelfde werkt als een computer, maar de strategie en de benutting van de verschillende bronnen vertonen wel overeenkomsten. De verschillen blijven daarentegen groter.  Maar het grootste verwijt dat men de technofiel kan maken is dat hij van menselijk gedrag niet veel begrijpt. Dat is ook een complexe weerbarstige materie en daarom is het verstandig om terughoudend te zijn met voorspellingen over menselijk gebruik van nieuwe technologie. Vaak spelen ook heel andere factoren een grote rol.

Maar wat heeft dit allemaal te maken met de bovengenoemde sociale media. Heel veel zou ik denken.  Een wijze man heeft eens gezegd dat een periode van 20 jaar nog vaak veel te kort is om de invloed van een gebeurtenis/uitvinding op de loop van de geschiedenis  vast te stellen. Waar ik op heb willen wijzen is het algemene patroon dat ontstaat in dit soort discussies. Soms begint het met beweringen die te mooi zijn om waar te zijn.  Het is niet twitter of facebook geweest dat de Arabische revolutie heeft mogelijk gemaakt (deskundigen waarderen de rol die de sociale media hebben gespeeld in deze gebeurtenissen steeds verder af). Ook de permanente economische voorspoed die ons eind jaren negentig werd beloofd als gevolg van de opkomst van Internet en e-business is niet bewaarheid geworden. Van de andere zijde begint het met het rinkelen van een alarmbel om groot naderend onheil aan te kondigen. De facebook generatie zou geen tijd meer hebben voor andere dingen. Men staat onder stress om steeds maar weer up-to-date te blijven omtrent het nieuws over (en van) klas- en/of leeftijdgenoten die je nog geen kwartier geleden in levende lijve hebt gezien. Gestoord, dat zeker, en ook niet prettig gestoord. Het is echter de vraag of dit compulsieve gedrag bij deze tieners beklijft. Maar ontwricht dit nu de fundamenten van de samenleving? Voor de schoolprestaties van de kinderen is het waarschijnlijk niet zo goed, dat begrijp ik. Maar ik herinner mij nog wat mijn wiskunde leraar tegen mij zei toen mijn prestaties een dalende tendens gingen vertonen: “Kennelijk heb jij jouw aandacht verlegd van de algebra naar de Rolling Stones”. Hij had daarin 45 jaar geleden geen ongelijk.

Het feit dat in dit soort discussies de polarisatie hoog oploopt zegt meer over de discussianten dan over het onderwerp. Probleem is dat het inbrengen van deze observatie in de discussie de discussie ook niet verder helpt. Kritisch blijven volgen en verder maar gewoon afwachten, zou ik zeggen. In geval er werkelijk problemen rijzen is er nog tijd genoeg om er dan werk van te maken. Maar waar wij echt rekening mee moeten houden is de mogelijkheid dat wat wij vandaag waarnemen en voor belangrijk houden over een paar jaar gewoon een korte bevlieging blijkt te zijn. Dit geldt voor beide kanten in de discussie.

Rascar Capac

Geachte lezer,

Ik wil het in dit derde bericht over Bartolomé De Las Casas hebben over de vraag hoe we hem nu precies moeten plaatsen. In de ogen van zijn tegenstanders uit die tijd was hij een demagoog, een fantast, en eigenlijk ook niet helemaal goed bij zijn hoofd. Ze verweten hem daarnaast ook nog slordig denken en dat hij  handelde uit louter effectbejag. Hij zou geen groot filosoof zijn en ook op het gebied van de theologie zou hij zich niet kunnen meten met de ware deskundigen. Die laatste tegenwerping is vreemd aangezien hij zich juist zo goed staande had gehouden in het dispuut van Valladolid.

Bartolomé De Las Casas was dan misschien niet echt een denker van groot formaat (het onderscheid tussen theorie en praktijk waaraan in die tijd grote waarde werd gehecht wist hij niet altijd even goed in het vizier te houden), hij was in ieder geval zeer welbespraakt. Dat verklaart dan misschien de verwijten over demagogie die zijn tegenstanders gebruikten, maar dat lijkt geen rechtvaardig oordeel. Hij was waarschijnlijk, zoals wij het nu zouden noemen, nogal direct. Hij sprak op een manier die men in zijn omgeving waarschijnlijk nog niet vaak had gehoord. Gepassioneerd. Meer als een advocaat dan een filosoof. Hij zocht zijn argumenten daar waar hij ze kon vinden. Hij ging nogal eclectisch te werk.  Rechtvaardigheid behoorde in ieder geval tot de leidende principes die zijn leven beheerste. Wanneer een sterk ontwikkeld gevoel voor rechtvaardigheid gepaard gaat met de eerder genoemde welbespraaktheid is een (verondersteld) tekort aan diepgaande intellectuele kennis te compenseren.

Ik noemde al zijn spraakgebruik. Hij sprak over de rechten van de Indianen gelijk wij spreken over  mensenrechten. Alsof het gebruik van dit soort termen in die tijd gewoon was. Niets is echter minder waar. Zijn gebruik van deze termen en zijn idee van waar deze voor staan waren in die tijd ronduit revolutionair. Ik zou haast willen zeggen dat ze dat nog wel een dikke tweehonderd jaar zouden blijven. Centraal stond bij hem de gedachte van de mensheid als een ondeelbare eenheid. Alle mensen zijn gemaakt naar het evenbeeld van god. De mens is een rationeel wezen. Toen hij tijdens het dispuut van Valladolid van Sepulveda te horen kreeg dat Indianen eigenlijk niet meer dan beesten waren die als slaven behandeld mochten worden merkte hij in zijn verweer op dat Indianen onze broeders zijn, en dat Jezus Christus ook voor hen aan het kruis was gestorven.  Deze overtuiging omtrent de gelijkheid van mensen, gecombineerd met de universele grondslag (en werking) van de rechten van de mens plaatste  De Las Casas in een positie die pas veel later ook door filosofen van de Verlichting werd ingenomen (en lang niet iedereen onder hen). De Las Casas verbond de menselijkheid van de Indiaan met een vrijheidsbegrip. Ook dat was nieuw in die tijd. Waar tegenstanders van De Las Casas (zoals Sepulveda) er soms toe overgingen om de Indianen hun menselijkheid te betwisten, en daarmee alle aanspraken op vrijheid, waren er in die tijd ook velen die weliswaar erkenden dat de Indianen mensen waren, maar dan vooral een ander soort mensen. Ook voor deze laatsten was het feit dat een Indiaan zich tot het Christendom kon bekeren niet voldoende om hem als een volwaardig mens te zien.  Dit zelfde thema kwam later, tijdens de slavenhandel van Afrika naar de Nieuwe Wereld, ook weer steeds terug. Hoe kon men deze twee verschillende posities, de mens als slaaf en de mens als Christen met elkaar verenigen? Tot laat in de achttiende eeuw braken filosofen en theologen over dit soort vragen zich nog het hoofd. Om een ‘uitweg’ voor dit dilemma te vinden werden soms de meest vreemde interpretaties van teksten  uit de Bijbel gebezigd, die de minderwaardige positie van de slaaf (zwarte of indiaan, dat maakt niet uit) moesten ‘rechtvaardigen’. Nog later kwamen de zogenaamde ‘wetenschappelijke’ rassentheorieën op de proppen.

Het is zeker de verdienste van De Las Casas geweest dat hij al zo vroeg betoogde hoe futiel dergelijke redeneringen zijn. Het recht van de inheemse volken op een menswaardig bestaan werd door hem gezien  als een logisch gevolg van hun behoren tot de mensheid. Maar hoe zit het met de godsdienstvrijheid. Wanneer men  inheemse mensen ziet als mensen met onvervreemdbare rechten dan zou het voor de hand liggen dat men ze ook de vrijheid zou moeten verschaffen hun eigen godsdienst te belijden. Hun eigen rituelen uit te voeren? Elke vorm van dwang in gewetenszaken en dus ook in religieuze zaken zou moeten worden verworpen. Dat geldt dan toch ook voor de bekeringsdrift van de missionarissen? Ik durf te stellen dat  Bartolomé De Las Casas hierin een bijzonder vooruitstrevend standpunt innam. Hij wees dwang als middel tot bekering af. Alleen door overtuiging, rede en liefde konden de inheemse mensen nader tot Christus worden gebracht. Natuurlijk kon Bartolomé De Las Casas zijn eigen geloof niet verwerpen, dat geloof stond voor hem vast als het ware geloof. Anderen hadden het recht dit geloof te ontvangen. Hij keerde zich daarom niet tegen de bekeringsijver van de missionarissen maar wel tegen sommige van hun methoden. Hij kon zelfs begrip opbrengen voor sommige gebruiken van de inheemse Indianen, zoals de mensenoffers, zonder deze gebruiken op zich goed te praten. Het hoeft niet te verwonderen dat een dergelijk rudimentair cultuurrelativisme  in die tijd zeer zeldzaam was.

<< wordt vervolgd>>

 

Tinkunanchiskama,

 

Inca Athahualpa

Geachte lezer,

Ik wil graag nog eens terugkomen op de persoon van Bartolomé De Las Casas. Meer dan tijdens het schrijven van mijn vorige post over hem ben ik er van nu overtuigd dat hij een heel belangrijke rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van het gedachtegoed over “Mensenrechten” in de loop der eeuwen. Dit is vooral gekomen door het lezen van het artikel “From conquest to constitutions: retrieving a Latin American tradition of the idea of human rights” van  Paola G. Carozza.

Hoewel de moderne idee omtrent de Rechten van de Mens al een geschiedenis kent van duizenden jaren, stelt Carozza dat de belangrijkste aanzet tot de formulering van deze rechten is gegeven in de confrontatie tussen Spanje en de Nieuwe Wereld. Wanneer men dit moment zou willen terugbrengen tot het optreden van één enkele persoon (we weten natuurlijk allemaal wel dat we dit eigenlijk niet zouden mogen doen), dan zou dat Bartolomé De Las Casas zijn.  Aldus Carozza. Ik heb in mijn vorige stukje al geschreven dat De Las Casas aanvankelijk (in Cuba) ook slavenhouder was. De eersten die hun verontwaardiging uitspraken over de onmenselijkheden die de Spanjaarden begingen in de Nieuwe Wereld waren paters van de Orde der Dominicanen. Zij spaken zich als eersten uit tegen de ‘encomienda’, de regeling die het mogelijk maakte voor de Spanjaarden om aan grond te komen in de Nieuwe Wereld. Daartoe moesten de nieuwe eigenaren beloven dat zij de inheemse indianen tot het katholieke geloof zouden bekeren. In ruil daarvoor mochten zij de indianen voor hen laten werken. Al gauw werd bekeringsdrift ordinaire slavernij.

 Afbeelding uit “Brevisima relación de la destrucción de las Indias”. van Bartholomé De Las Casas

De Dominicanen probeerden Las Casas tot andere gedachten te brengen wat na verloop van tijd ook lukte. Het verhaal gaat dat Las Casas zat te lezen in het boek Sirach, ter voorbereiding van een preek die hij zou houden met Pinksteren, en zat te worstelen met de betekenis van de tekst. Kennelijk begon het tot hem door te dringen dat de handelwijze van de Spaanse kolonisten illegaal en onrechtvaardig was.   Hij liet zijn slaven vrij en wijdde zich aan de zaak van de rechtvaardige en humane behandeling van de indianen. Las Casas zou zich later ook bij de orde der Dominicanen aansluiten.  Dat is van belang gebleken omdat deze orde zich toelegt op studie en overdenking. Las Casas begon verhandelingen en getuigenissen te schrijven over de rechten van de indianen als medemens.

Brevísima relación de la destrucción de las Indias (1552), Bartolomé de las Casas.

Maar dat bevredigde toch niet helemaal en een meer activistische periode voor de goede zaak brak aan. Als benoemd ‘beschermer van de  indianen’ (een officiële vertegenwoordiger van de kroon) reisde hij door heel de Spaanstalige wereld op het westelijk halfrond. Maar ook in Spanje trad hij vaak op ter verdediging van de zaak van de indianen. Met name tegen het verschrikkelijke systeem van de ‘encomienda’. Niet zonder succes. In zijn “Historia de las Indias” had Las Casas verslag gedaan van de wreedheden die met dit systeem gepaard gingen. In 1542 vaardigde Karel de V  nieuwe wetten uit die het niet langer meer mogelijk zouden maken indianen als slaven te houden. De slavenhouders zouden hun encomienda verliezen. De uitvoering en handhaving van de nieuwe wetten was natuurlijk echter een heel ander verhaal.  In protest tegen de nieuwe wetgeving braken er rellen en opstanden uit in de Nieuwe Wereld. De onderkoning van Nieuw Spanje weigerde zelf zijn encomienda op te geven, dreigementen werden geuit aan het adres van  Bartolomé De Las Casas.

Cover van “Nueves Leyes” uit 1542

Niet lang daarna werd hij bisschop in Chiapas. Daar ontstond een controverse rondom zijn persoon omdat hij in een geschrift “Confessionario”, een soort handleiding voor biechtvaders, had geschreven dat elke boetedoening begint met het vrijlaten van de Indiaanse slaven. Dat wekte natuurlijk wrevel bij de meeste Spaanse gelovigen, waaronder natuurlijk een groot aantal slavenhouders. Temeer daar de vrijlating van de slaven gepaard diende te gaan met het opgeven van alle rijkdom die was verkregen door het werk dat was verricht door de slaven. Met deze uitspraken tastte hij de rechtmatigheid van het  Spaanse bestuur aan in het gehele gebied van de Nieuwe Wereld. Las Casas werd  beschuldigd van verraad. Karel V gebood hem terug te komen naar Spanje. Niet zozeer omdat hij hem wilde straffen, maar omdat hij wel eens wilde laten uitzoeken of de hele Spaanse onderneming in de Nieuwe Wereld inderdaad was gebaseerd op illegale gronden. Een groep van theologen moest zich maar eens over de kwestie buigen. Dit leidde tot het dispuut van Valladolid, waar Las Casas kwam te staan tegenover zijn intellectuele tegenstander de Sepulveda. Ik heb het daarover gehad in een vorig bericht. Las Casas zou de rest van zijn leven in Spanje blijven, waar hij bleef schrijven en preken met een vasthoudendheid die de profeet Jeremias niet zou hebben misstaan. Bartolomé De Las Casas heeft zich later ook verzet tegen de handel van slaven uit Afrika. Hij heeft echter niet kunnen voorkomen dat die juist een grote opgang zou doormaken. Bartolomé De Las Casas stierf in 1566.

Geachte lezer,

Het is al weer een tijd geleden dat ik mij tot u richtte. Ik ben namelijk op vakantie geweest in Marokko. Ik kan iedereen adviseren op vakantie te gaan naar Marokko. Marokko is nog niet zo heel erg toeristisch. Als Inca vorst was ik natuurlijk vooral benieuwd naar de oude koningssteden: Fès, Meknès, Marrakech en Rabat. Hoewel de situatie in het oude Marokko natuurlijk totaal verschillend was van die in het oude Incarijk, moet ik constateren dat de problemen van de dynastieën en de opvolgingskwesties mij erg bekend in de oren klonken. Vorsten die verscheidene huwelijken aangaan om bij evenzoveel volkeren of stammen in de gratie te komen, waar had ik dat toch eerder gehoord? Wanneer een vorst dan kwam te overlijden waren de poppen natuurlijk al snel aan het dansen. Uit de huwelijken waren een veelvoud aan kinderen geboren, en het was lang niet altijd duidelijk wie van die kinderen  de koning zou opvolgen.

Toen mijn vader Huayna stierf meende mijn halfbroer Huascar dat hij de grootste aanspraak kon maken. Zelf zag ik dat natuurlijk even anders. Dat heeft geleid tot een hevig conflict waarover ik al vaak verteld heb. In andere gevallen werd een rijk gewoon opgedeeld. Sommige grote vorsten hadden door dat er met de opvolging wel eens problemen konden ontstaan. Karel de Grote heeft nog tijdens zijn leven zijn drie zoons (in 781 waren het nog maar kinderen) verschillende delen van het rijk toegewezen. De drie kinderen gingen al in de toegewezen delen wonen en werden daar verder opgevoed. Karel Jr. kreeg grote delen van het huidige Frankrijk en Duitsland toegewezen. Carloman, beter bekend onder de naam Pepijn, ‘kreeg’ Italië en Beieren, en Lodewijk Zuidwest-Frankrijk, de Spaanse Mark en de Provence. De dochters van Karel de Grote mochten daarentegen niet trouwen. Natuurlijk hadden zij wel verkering en kregen ook kinderen, maar deze hadden geen enkel recht op welk gebied dan ook. Karel de Grote voorzag grote narigheid wanneer hij daarin soepelheid zou betrachten.

Nu wil het geval dat Karel de Grote zijn beide zoons Karel Jr. en Pepijn overleefde. Na zijn dood in 814 was er dus alleen maar Lodewijk over. Nu ik het toch over Karel de Grote heb, is het natuurlijk interessant op te merken dat in zijn tijd dit deel van Europa kennis maakte met de Islam (eerlijk gezegd tevoren al in Poitiers in 732 met Karel Martel). Maar in 777 verschenen de Moorse heersers van Barcelona, Zaragoza en Gerona bij Karel op zijn verblijf. Zij zochten steun tegen de emir van Córdoba. De veldtocht die Karel onderneemt is niet erg succesvol. Hij veroverde Pamplona maar niet Zaragoza. De bescheiden veroveringen in Spanje vormden het gebied dat de Spaanse Mark werd genoemd. Vervolgens moest hij terugtrekken waarbij zijn leger in de achterflank werd aangevallen bij Ronçevalles (Roland en het Roelantslied). In 812 sluit Karel een bestand met de emir van Córdoba.

Mezquita Moskee in Cordoba

Als je net terug bent uit Marokko spreken deze feiten meer tot de verbeelding. Ik was vorig jaar al in Spanje geweest, en heb daar vol bewondering staan kijken naar wat er is overgebleven van de Arabische cultuur. De Mezquita moskee in Córdoba bijvoorbeeld. Maar wat je in Spanje mist heb je in Marokko natuurlijk wel. Marokko is een echt Islamitisch land, en de moskeeën en madrassa’s staan er niet alleen erg mooi te wezen, ze worden dagelijks gebruikt. Ik zei al dat Marokko nog niet zo heel erg toeristisch is. Dat gaat wel snel veranderen, zo verzekerde mijn gids mij. Dus ik raad mensen aan die nog iets van een authentieke atmosfeer willen proeven, hun reis naar Marokko niet te lang uit te stellen.

Madrassa in Fès

Tinkunanchiskama,

Inca Athahualpa

Wetenschap

Het verhaal over de neutrinos die sneller dan het licht zouden gaan is al weer lang van de voorpagina’s verdwenen.  Bij het narekenen  bleek dat er wat fouten waren gemaakt. Niet vreemd dat de wetenschap steeds kritischer tegen het licht wordt gehouden. Dit heeft niet alleen te maken met de gevallen van fraude die onlangs aan het licht zijn gekomen. Ik ga op deze fraudezaken hier niet  verder in, vooral omdat deze  vanuit een zuiver wetenschappelijke visie eigenlijk niet interessant zijn. Natuurlijk is het belangrijk dat men bij de wetenschapsbeoefening zich houdt aan de regels die gelden. Ook het verhaal van de dwang tot publiceren, en de verleidingen (incentives) om het met de regels niet zo nauw te nemen, zeggen meer over het klimaat dat is geschapen, dan over de wetenschap zelf. Neen, waar het mij hier om gaat is wetenschappelijke kennis zelf die wordt gewantrouwd.

Het gaat hier eigenlijk om meerdere vragen. Op de eerste plaats is er natuurlijk de vraag, of wat wordt gepresenteerd als wetenschappelijke kennis, ook een basis heeft in de werkelijkheid zoals die door  mensen wordt waargenomen en ervaren?  Het vraagstuk van de brug, zoals filosofen dat noemen. Dit voert echter te ver. Dit is geen filosofische verhandeling. De tweede vraag  heeft te maken met de  kloof tussen  wetenschap en  het gewone dagelijkse leven.  Maakt een dergelijke kloof het onmogelijk om de wetenschap nog te kunnen vertrouwen?  Ik denk van niet. De kennis die we opdoen in de ervaring met de ons omringende werkelijkheid noemen we de vóór-wetenschappelijke kennis, of ervaringskennis. Kennis  die is vergaard door  wetenschappelijk onderzoek met gebruikmaking  van  wetenschappelijke methodes noemen we  wetenschappelijke kennis.  Naarmate de wetenschap vordert  gaapt er een steeds diepere kloof tussen beide.  De wetten van Newton waren voor zijn tijdgenoten helemaal niet zo vanzelfsprekend. Sommige van zijn ideeën waren zelfs sterk contra-intuïtief.  Dingen in beweging bleven niet in beweging, die kwamen naar verloop van tijd tot stilstand. Dat kon iedereen zien. De inzichten uit de huidige fysica kunnen door de meeste mensen niet eens meer worden bevat. Toch hebben we er in het algemeen niet zo’n moeite mee om deze discrepantie te aanvaarden. Ik geloof dus niet dat de wetenschap om deze reden de laatste tijd onder vuur ligt.

Dat er in de wetenschap over onderwerpen tegenstrijdige meningen bestaan  is op zich onvoldoende reden voor wantrouwen.  Ik vind het leuk om in dit verband de economie te noemen. Het  is in beginsel niet zo erg wanneer economen uitleggen waarom zij, werkend met verschillende modellen, komen tot verschillende uitkomsten.  Maar het wordt verwarrend wanneer gezaghebbende economen elkaar blijven tegenspreken.  Wanneer dan ook nog blijkt  dat niemand de problemen waarin we nu terecht zijn gekomen heeft voorzien, voelt de argwanende toeschouwer nattigheid.  Over de grondslagen van de economische wetenschap hoort men  echter niet zo veel. Toch is het niet onbelangrijk om juist hier aandacht voor te vragen.  Eén misverstand is de aanname dat de economie een harde wetenschap zou zijn. De kern van deze misvatting is gelegen  in de kwantitatieve uitwerkingen en de mathematische modellen waarmee wordt gewerkt. Men doet alsof het natuurwetenschap is,  alsof de wetten van de economie universeel zijn.  Dat is dus niet waar. In de economische wetenschap bestaat er wel degelijk een alternatief voor het neoklassieke paradigma.

Waar volgens mij mede het probleem zit  is de pretentie waarmee wordt volgehouden dat het hier om harde wetenschap gaat. De uitgangspunten voor het economische handelen van  mensen, waar veel van de huidige  economische modellen van uitgaan, zijn  uiterst speculatief. Veel van die uitgangspunten worden in het huidige psychologische onderzoek niet meer  erg serieus genomen. Ik noem de theorie waarbij  wordt uitgegaan dat het gedrag van mensen wordt bepaald door het vooruitzicht op het grootst mogelijke profijt.  Of het geloof in de vrijheid van de mens  als het gaat om het maken van keuzes. Niet dat ik geloof in onvrijheid, maar het is ontegenzeggelijk waar dat een teveel aan keuzes de mens onzeker maakt. Überhaupt is het begrip vrijheid een problematisch begrip, maar ik had beloofd niet te filosofisch te worden. Belangrijker lijkt het mij dat de economen zich nu eens echt druk gaan maken om de complexiteit van de financiële markten.  Ik noem de economie hier als voorbeeld maar ik had ook andere wetenschappen kunnen noemen.

Wanneer we ons van de grondslagen van de wetenschapsbeoefening bewust blijven dan hoeven we niet in verwarring te komen. Ik vrees echter dat dit teveel is gevraagd. Ook de ontwikkelingen omtrent de berichtgeving over wetenschap in het huidige medialandschap zijn niet alleen maar positief.  In verband daarmee is het minstens even belangrijk aan te geven waarover men nu wel, en waarover men niet, tot verantwoorde uitspraken kan komen. De spreekwoordelijke slagen om de arm die niet meer in acht worden genomen. Het feit dat men het beperkte gebied waarbinnen men betrouwbare uitspraken kan doen verlaat, en zich te buiten gaat aan algemene uitspraken. Het is voor de gebruiker van de media belangrijk om hierop bedacht te blijven.

 

Tinkunanchiskama

 

Inca Athahualpa

Geachte lezer,

Ik wil het hebben over een geschil dat direct na de verovering van de Indiaanse rijken door de Conquistadores in Spanje werd gevoerd over de wijze waarop de Spanjaarden dienden om te gaan met de onderworpen indiaanse bevolking. Het bleef namelijk in Europa zeker niet onopgemerkt welk een tragedie zich afspeelde in Midden-  en Zuid-Amerika. Mede door de opkomst van de boekdrukkunst konden relatief veel mensen de verhalen lezen die  chroniqueurs in Amerika schreven over de indianen en hoe die behandeld werden.  Deze verhalen maakten dat de lezers zich oprecht beschaamd voelden of dat ze zich zorgen gingen maken om de reputatie van Spanje (Leyenda Negra).

Het dispuut van Valladolid

In 1550 vond in Valladolid een openbaar dispuut plaats rond de vraag of het geoorloofd was de oorspronkelijke bewoners ook tegen hun wil in te lijven in het Spaanse rijk (lees: ze als slaven te beschouwen). Tegenover elkaar stonden twee prominente theologen, Juan Ginés de Sepúlveda   en  Bartolomé de las Casas. Beiden waren priester en humanist. Voor humanisten vandaag de dag is het misschien ongemakkelijk te moeten erkennen dat iemand als Sepúlveda zo genoemd kan worden. Sepúlveda stond bekend als de officiële historicus van de Spaanse kroon. Hij heeft een vertaling van Aristoteles Ethica in het Spaans verzorgd. Zijn positie in het dispuut is dan ook gebaseerd op Aristotelische inzichten  ten aanzien van de slavernij. Sommige mensen zijn volgens Aritoteles van nature voorbestemd om slaaf te worden, anderen daarentegen om te heersen. Sepúlveda beschouwde de Indianen als wilden. Hadden zij zich immers niet schuldig gemaakt aan kannibalisme?  Wanneer je de gebruiken en de zeden van deze wilden zou kennen, dan zou je geen moment kunnen twijfelen aan het recht van de Spanjaarden om deze wilden (zo nodig met geweld) beschaving bij te brengen, en om over deze mensen te heersen. Dat is voor deze Indianen zelf ook het beste. Dit is de enige manier om  hen  tot het Christelijk geloof te bekeren.  Zo luidde kort samengevat het betoog van Sepúlveda.

Juan Ginés de Sepúlveda

Merk op dat het feit dat iemand Christen kon zijn en tegelijkertijd slaaf  helemaal niet tegenstrijdig was.  Dat was het al niet in de tijd van Paulus. Merkwaardiger is, zoals eerder opgemerkt, dat ook humanisten niet per definitie tegen de slavernij waren. Het heeft tot voorbij de Verlichting geduurd voordat het moderne mensbeeld incompatibel werd met het idee van de slavernij.

Ook voor  Bartolomé de las Casas was de bekering van de Indianen tot het Christendom geen punt van discussie. Echter, hij had in zijn eigen leven gezien hoe mensonwaardig de Indianen als slaven werden behandeld. Zelf had hij in Cuba ook nog slaven gehad, maar anders dan veel van zijn Spaanse collega slavenhouders behandelde hij zijn slaven goed. Toch werd voor hem geleidelijk duidelijk dat slavernij in zich zelf verwerpelijk was. Hij kwam tot de conclusie dat de wijze waarop de Spanjaarden de indiaanse bevolking behandelde illegaal was en een groot onrecht vormde.  Hij was getuige geweest van verschrikkelijke wreedheden, begaan door de Spanjaarden.  Na zijn ‘bekering’ probeerde hij de Spaanse kolonisten ter plaatse voor zijn opvattingen te winnen. Toen dat niet lukte besefte hij dat, wilde hij iets voor de indianen kunnen betekenen, hij terug naar Spanje moest gaan. Het zou een lang gevecht worden. Vele malen keerde hij terug naar de Nieuwe Wereld. Uiteindelijk kreeg hij het voor elkaar dat in 1550 tijdens het Dispuut van Valladolid  de indianen voortaan als mensen werden erkend.

Het hoeft niet te verbazen dat  Bartolomé de las Casas als strijder voor de mensenrechten van indianen in de Nieuwe Wereld veel erkenning kreeg. Maar in conservatieve Spaanse kringen wordt hij tot op de dag van vandaag nog met argwaan bekeken.  Hij wordt (en werd) in die kringen vooral gezien als de persoon die  de ‘leyenda negra’ in de wereld heeft gebracht. Deze leyenda negra  kan men beschouwen als een politiek gemotiveerd verhaal waarin de Spaanse heerschappij in een kwaad daglicht werd gezet. Hoewel het optreden van de Spanjaarden in de Nieuwe Wereld natuurlijk gepaard ging met wreedheden (zoals het ook in de Nederlanden was gegaan), is het de vraag of de Spanjaarden daarin exceptioneel waren.  Hoe dan ook, de vijanden van Spanje gebruikten dit verhaal natuurlijk met gretigheid. Ook tijdens  de opstand in de Nederlanden deed dit verhaal  de ronde.

Misschien dat we nu moeten zeggen dat er in Spanje in ieder geval nog een discussie plaatsvond over de rechten van de onderworpen indianen.  Waarschijnlijk voor het eerst in een groot koloniaal rijk. Aan die discussie zijn in ieder geval de namen verbonden van  Juan Ginés de Sepúlveda   en  Bartolomé de las Casas.

 

Tinkunanchiskama,

 

Inca Athahualpa